OSMANLI KADISI HAKİMİ…

ÜÇÜNCÜZADE HÜSEYİN SÜLEYMAN BEY.

Torul Altınpınar Köyü'ndeki mezarlığında yer alan bu kitabe 110 .cm. boyunda çerçe­vesi 62.cm. olan yuvarlak mermer üzerine talikle yazılı olup 1262-1845-1846 yılında ölen Üçüncü zade Hüseyin Süleyman Beye aittir.

(Not bizde bulunan şecerede yani soy kütüğünde aynı ayrı olarak Hüseyin ve Süley­man Bey gösterilmemekte. Fakat bu mezar başlığındaki kitabede ise Hüseyin Süleyman Bey olarak çift isimli kitabete yazılıdır. Bunun karıştırılmaması lazım tabi ki çift isimli de olabilir.

KİTABENİN YAZILIŞI VE AÇIKLANMASI,

Huvel'I Baki

1.  
2. îrci'i nidasin çün emr oldu ferman
3. Üçüncü-zadelerden Hüseyin Bey Süleyman.
4. Terk edüben dar-i dünyayı eder Hakk(a) rücü
5. Teslim etdî Ruh-i pakin demedi asla amen
6. ükümet zamanında ederdi adi ile dava.
7. Fukaraya terahhumla kılırdu lütf ile ihsan
8. Salatana mukim idi, arardı hak rızasını.
9. Tarik-i kadri de her dem okurdu zikr ile Kuran
10. Yedi yıl na-mizaç olup nüzul illetiyle yâddı.
11. Şükürler eyleyip Hakk(a) bu imiş takdiri-i Rahman

11. Kabrini eden ziyaret okusunlar Fatiha.

12. Hatmi mahdumun Niyazi meskeni olsun cihan

13. Sene 1262-1845

TÜRKÇE AÇIKLAMASI O Allah daima var olandır.

1-2- Üçüncü -oğulların dan Hüseyin Süleyman Bey, Allah'ın "Dön" buyru­ğunu işittiğinde;

3–4- Dünya evini terk ederek, Hakk'a döndü; temiz ruhunu teslim etti de asla aman demedi.

5–6- Baktığı davalar da adaletle hüküm verirdi. Fakirlere acır onlara lütuf ve ihsanlarda bulunurdu.

7–8- Namazlarını devamlı kılar. Her işte Allah rızası arardı. Kadir-i tarika­tına bağlıydı. Her an zikirle meşgul olur ve Kuran okurdu.

9–10 - Yedi yıl rahatsız olup nüzul hastalığından yattı. Rahman olan Al­lah'ın takdiri böyleymiş diyerek Hakk'a şükürler eyledi.

11–12- Mezarını ziyaret edenler Fatiha okusunlar. Oğlundan dileği ruhu i-çin hatim indirmesidir. Yeri cennetler olsun.

13—Sene 1262-( 1845–1846)

Kitabenin 1. Satırında gecen "irci'i" "Dön" sözü Fecr Suresinin 28. aye­tinden alınmıştır. Bu ayetin tamamı ve anlamı şöyledir.

110 Senden, Sen de ondan razı olarak Rabbine dön."

Kitabenin bazı kelimelerinde imlâ yanlışlıklan ve tabiyatiyla satırlarda da anlam düşüldükleri vardır. 3. satardaki "Dünyayı" kelimesi "Dünyayı" "Hak" kelimesi "Hakk'a", 2. satırdaki "Eden" kelimesi ise "edenler" şeklinde olması gerekirken hatalı yazılmıştır. Aynı şekilde kitabenin son satırındaki "Hatmi" "hatmi" sözü "Kuran'ı" baştan sona kadar okumak anlamına gelmektedir. "Oku hatmi ruhum için" sözünde aynı mezarlıkta yatan Üçüncü zade İbrahim Beyin mezar kitabesinde de aynı hatanın yapılmış olduğu görülmekle buda bu kitabelerin aynı hattat tarafından yazıldığı anlamını taşımaktadır.

Bu Hüseyin Süleyman Üçüncü zade isimli zat Torul'un Altınpınar Köyü Üçüncüoğularının tımarlığı iken Torul Manastırın'dan dedeleri tarafından yerleştirilen Trabzon Valisi Üçüncü zade Ömer Paşa'nın (ikinci vezir) torunudur. Torul'da kadı olarak görev yaptığı yıllarda hiç bir zaman adaletten vazgeçmemiş. Kendisi hakkında bizim sü­lâlenin geçmiş söylentileri bizlerin gününe kadar geldiğinde kılmaz bütün işleri çözmek için köy köy gezdiği, insanların barıştırdığı, Müslümanlık dinindeki zarafetleri ve incelikleri devamlı insanlara aşıladığı söylenilmektedir.

Süleyman Hüseyin Bey Torul nüfusunun 30.000. çok üzerinde olduğu zamanlarda kendisine verilen kadılık görevini Müslüman veya gayr-i Müslim diye ayırt etmemiş, bak­tığı davalar devamlı eşitlik İlkesi güdmüş, o zamanlarda Torul'da kurduğu aş evi ve camii sayesinde gayri Müslim olanlar Müslümanlığa davet etmiş ve bu gibi geçişleri devamlı desteklemiştir. Torul'da sele giden camiinin her ne kadar Üçüncü zade Hacı Ali Beyin yaptırdığı söylense de, Üçüncü zade Süleyman Bey/in yaptırdığı da söylenmektedir.^[1] İşte bu Süleyman Hüseyin Beyin Trabzon salnamesine göre Trabzon'da dahi kadılık yaptığı yazılmasına rağmen soy adının olmayışı, aynı adın altında bir başka Hüseyin Sü­leyman Bey olup olmadığı konusunda bir belge bulamadım. Ancak Üçüncü -oğulları’nın Trabzon bölgesine 17. asrın sonlan 18. asrın başlarında göç ettikleri hususu göz önüne alındığında ve bu Hüseyin Süleyman Beyin Felç (nüzul) olması ile dedelerinin yeri olan Torul Altınpınar köyüne gelerek 7 sene bu hastalıktan yattıktan sonra vefat etmiş olması, mezarlık tarihi kitabesinde bunu açıkça belirmektedir.

Hüseyin Süleyman Üçüncü-zade isimli zat, Torul'un Altınpınar Köyü Üçüncüoğularının tımarlığı iken Torul Manastırın dan dedeleri tarafından yerleştirilen Trabzon Valisi Üçüncü zade Ömer Paşa'nın ( vezir) torunudur. Torul'da kadı olarak görev yaptığı yıllarda dargın,.kızgın bütün insanları birleştiren,uzlaştıran hakemlik görevini yapıyormuş.

18 yy. Süleyman Hüseyin Bey, Torul nüfusunun 30.000 dan fazla olduğu zamanlarda kendisine verilen kadılık görevini Müslüman veya gayr-i Müslim diye ayırt etmemiş, bak­tığı davalar devamlı eşitlik İlkesi gütmüş. O zamanlarda Torul'da kurduğu aş evi ve camii sayesinde gayri Müslim olanlar Müslümanlığa davet etmiş ve bu gibi geçişleri devamlı desteklemiştir. Torul'da sele giden camiinin her ne kadar Üçüncü zade Hacı Ali Beyin yaptırdığı söylense de, Üçüncü zade Süleyman Beyin yaptırdığı da söylenmektedir.^[2] İşte bu Süleyman Hüseyin Beyin Trabzon salnamesine göre Trabzon'da dahi kadılık yaptığı yazılmasına rağmen soyadının olmayışı, aynı adın altında bir başka Hüseyin Sü­leyman Bey olup olmadığı konusunda bir belge bulamadım. 

Üçüncü -oğulları’nın Trabzon bölgesine 17. asrın sonları 18. asrın başlarında göç ettikleri hususu göz önüne alındığında ve bu Hüseyin Süleyman Beyin Felç (nüzul) olması ile dedelerinin yeri olan Torul Altınpınar köyüne gelerek 7 sene bu hastalıktan yattıktan sonra vefat etmiş olması, mezarlığının kitabesinde bunu açıkça belirmektedir.

Yukarıda kitabeleri okuduğunuzda, Üçüncüoğlu sülalesinin içinde çok dindar idarecile­rin bulunduğunu göreceksiniz.

Amcam Ahmet Üçüncü- oğlu’nu tanıyanlar çoktur. Kendisi ulema bir in­sandı. Torul Merkez ve köylerine hatta Tirebolu'ya kadar Kuran-ı Kerim hocalığı yapardı. O zamandan günümüze onlarca okuttuğu talebe vardır. 

Hüseyin Süleyman Üçüncü-zade hakkında her hangi bir dokuman bulunmamakta ve kendisi hakkında en büyük belge mezarlığının başındaki kitabedir. Çürüksü Savaşı ile Faşın Kalesi'nin kurtarılması içinde Torul'dan giden askerleri toplamada onlara gerekli telkinlerde bulunduğu, aynı devirde yaşayan kapıcıbaşı Üçüncü zade Mir Osman Bey tara­fından rivayet edilmektedir. Ve Üçüncüoğularının yaşlıları tarafından çocuklarına devamlı deklere edildiği bilinmektedir İnsanlar, Torul Tarihi değil, Üçüncüoğlu tarihi yazdı diye, 'Torul Tarihi" adlı kitabımı bile okumaya korktular. Böyle insanlara soruyorum, gidin Torul'daki köyler dâhil olmak üzere tüm tapulu gayrimenkullerin ilk sahiplerinin kimler olduğuna bakın. Torul merkezde 1925' den evvel kimsenin tapulu gayrimenkulü yoktu. Köylerde ise Üçüncü Beyliği'nin yerleşmediği yerlerde diğer ve Rum halkın ikamet ettiği ortaya çıkacaktır.

Torul tarihini kim ve nasıl yazarsa yazsın bütününde Üçüncüoğlu sülalesine ait olayları, idare şeklini, savaşları ele aldıklarında tümünde Üçüncüoğlu sülalesini yazmak zorundalar.Bu durum çeşitli kesimlerin kıskançlıklarına neden olan Torul Tarihi'ni yazdım. Yüzlerce insandan teşekkür telefonu ve mektu­bu aldım, ama beni bilgi yönünden hiç kimse eleştiremedi, sadece Üçüncüoğullarına yer vermem bazılarını kıskançlığa yol açtı ve kitabı  almak istemediler. Düşünün bir kere Torul-Gümüşhane çevrelerinde 4-5 dedesinin ismini kaç kişi sayabilir ki ?  Biz 16 asırdan itibaren yaptığım seçere tablosu Osmanlıdan sonra ikinci büyük soy kütüğü olarak akla gelmektedir. Bu konuda da iddialıyım.

Bu gün Torul'da kime sorsanız "Soyun nereden geldi?" diye hemen cevap verirler "Ya Konya'dan veya Horasan'dan" derler, bunun nedeni ise kendilerine göre buralar Türk ve Müslüman yerleşimleri olduğu için böyle söylemektedirler. Horosan'nın Abbasiler veya Emevîler tarafından işgali ile Kon­ya'da o zamanlar hiçbir Türk boyu bulunmadığı gibi Abbasiler tarafından işgal edilen yer­lerin hemen Müslüman olduğu hususunda da bir kayıt yoktur.Bu kitabın içinde yazdığım bilgilerin belgesi mevcuttur. Zaten mevcut olmayan bilgi­ler hakkında benim yorumum bu diyorum. 500 sene önceki dedemiz Osmanlı'da vezirlik, Avusturya Vıdin bölgesinde savaşıp Paşalık rütbesi almış ve 17. asırda Trabzon'da valilik yapmıştır. Bu bilgilerin belgeleri Trabzon tarihinde ve Osmanli arşivlerinde bulunduğu gibi, Trabzon tarihle­rini 1836'da yazan Şevket Şakir'in veya 1903' de yazan Mahmut Goloğlu'nun kitaplarına bir zahmet baksınlar.

Türk-Müslüman Üçüncüoğlu ve Atatürk ilkelerine bağlı Cumhuriyetçi ol­makla gurur duyar. Bir sülâlede Vezir, Paşa, Miri Mir, Kapıcıbaşı veya Beylik yapıp, gerek Osmanlılar zamanında gerekse Cumhuriyetin kurtuluşunda vatan için varını yoğunu veren varsa bende onların sülâlesini kıskanırım. Bunları yapanlar şu anda Altınpınar Köyü ve Demirkapı Köyü mezarlığında yatan ve başlarındaki tarihi kitabelere bulunan sülalemizin geçmişinin değerlerini okuyabilirler.

Herek Köyü'ndeki caminin kitabesinin (yarısı kırılmış) 1969 yılında Üçüncüzade ………………kırıktır tarafından yapıldığı yazılmaktadır. Bu Torlun en eski camisidir. Diğer ikinci camii ise Torul Tokçam köyünde yine Üçüncüoğulları tarafından yaptırılmıştır. Bu caminin kitabesi kayıp olmuştur.

Gümüşhane Valilik makamı Cumhuriyetin 75. yılı nedeniyle Gümüşhane yıllığı adli eseri çıkardı. Düşünün bir kere Torul 1. dönem milletvekili olarak Atatürk tarafından Büyük Millet Meclisine çağrılan Mehmet Şükrü Üçüncüoğlu hakkında tek bir cümle dahi yazılmamışken 2.-3.- 4. dönemler Gümüşha­ne'den milletvekili olanların hayatları bu kitaba alınmıştır. Torul Halk Eğitim Müdürlüğü Torul'un tarihi ile ilgili olarak benden bilgi istedi hepsini vermeme rağmen bir kelimesi burada basılmadı.

Gümüşhane Valiliği'nin 1973 yılında bastırmış olduğu Gümüşhane İl Yıllığı'nın 11. sayfasına bakıldığında Torul Osmanlılar tarafından alındıktan sonra Torul'un idaresinin Üçüncüoğlu Beyliğine verildiği yazılıdır. Onları biz oraya yazmadık. Yukarıda anlattığım gibi, bu krom madeninin kapanması ve Osmanlının çöküş devirlerine rastlaması Torul'da bulunan azınlık Türk ve Müslümanların ekonomik durumlarını olumsuz yönde etkilenmesi üzerine Üçüncü Beyliği'ni de Manastır’daki merkezdeki bey­liği dağıtarak Doğu Karadeniz- Trabzon, Akçaabat, Samsun, Kastamonu, Sinop, Zon­guldak, Düzce, İstanbul ve Sivas taraflarına doğru göç etmeye başladılar.

Torul'daki ekonominin bu kadar zayıflaması ile halkın elinde gayrimenkulünün de olmaması büyük fakirliklere yol açmış. Üçüncüler ellerinde bulunan köyleri ve yaylalar halka açmışlar. Aksüt (Haşlıya), Dağdibi (Fidikar), Yıldız (Adisa), Herek, Arpalı, Demirkapı, ALTINPINAR ve Güvemli gibi yerleşim alanları tamamen Üçüncü Beyliği’ne ait idi. Buraları Üçüncü Beyliği emri altında çalışan insanlara birer birer hizmetleri karşılığı ver­meye başladı. Bunun delilleri arasında ALTINPINAR köyü'ndeki mezarlık kitabeleri yer al­maktadır. Bu kitabeleri okuduğunuzda bir kısmı ortaya çıkar ve Trabzon Osmanlı tapu tahrir defterlerinin incelenmesinde ise buraların tımar olarak Üçüncüoğlu Derebeyliği'ne ve beyliğine verildiği de görülmektedir.

Üçüncü Beyliği'nin bu ekonomik durum karşısında 19. asrın ilk yansına kadar To­rul'da kalanları oldukça rahat bir hayat sürmüşler, Rusların Torul'u işgali I. ve II. Dünya Savaşları devletin ekonomik zayıflığı, çalışma alanlarının tamamen yok olması ile herkes gibi Üçüncü Beyliği' de fakirlik sahnesinde yerini almıştır.

Üçüncüoğlu Süleyman Beyin eşi Naile Hanım Tonya’nın Ahur köyündeki Hacisalioğullarının kızıdır. Süleyman’ın dedesi Ömer Paşa Trabzon valiliği yaptığı için Süleyman Bey Trabzon bölgesinde ikamet ettiği gibi Torul’un Manastır bölgesinde de ev ve müştemilatı bulunmaktaydı. Naile Hanım Veba hastalığından eşi Süleyman ile hemen hemen aynı yıl belki de aynı zamanda öldü.